Waan en zin

Een van mijn favoriete boeken over waanzin – boekenweek thema – blijft Pseudo, van Emile Ajar. Ik denk dat schrijvers altijd de waanzin in hun binnenzak dragen. Fantaseren is de grenzen opzoeken, de diepte verkennen en voorbij het gangbare kijken. Hoeveel schrijvers zeilden niet langs de afgronden van gekte, onmogelijkheid, onaangepastheid, enzovoort. Over de pijn en het bitterzoet van onaangepast zijn, schreef Emile Ajar meerdere boeken, waaronder het beroemde La vie devant soi. Zijn beste boek vond ik De luimen van koning Salomon, over een knorrige zakenman in Parijs die als weldoener voor arme sloebers een heel nieuw leven begint – een schitterend liefdesverhaal. Rond mijn 20e leende ik het uit de bieb, en ik bracht het nooit terug, omdat ik me geen dag meer kon voorstellen zonder De luimen. Jaren later kocht ik het tweedehands, om alsnog een eerlijk exemplaar in de kast te hebben. Toen ontdekte ik ander werk van de auteur, en zo kwam ik erachter dat Emile Ajar helemaal niet bestond. Emile Ajar was een verzonnen identiteit van de beroemde auteur Romain Gary, die veelvuldig bekroond was in Frankrijk. Op een gegeven moment ontdekte hij een totaal nieuwe schrijfstijl in zichzelf, en hij diende de nieuwe manuscripten onder een andere naam bij zijn uitgever in. Slechts één redacteur bij Mercure was op de hoogte. De romans van Emile Ajar wonnen eveneens belangrijke literaire prijzen, maar de auteur bleef in nevelen gehuld – uiteraard. In Pseudo legt Ajar uit hoe het allemaal zit met die verschillende gedaanten: een aangrijpend ik-verhaal over een auteur die in klinieken vecht met de waanzin die hem vergezelt. Manisch-depressief, getraumatiseerd door Russisch-Joodse voorouders en in de ban van angst en het menselijk lijden. Pseudo is bitter en zwart, humoristisch en rauw, meedogenloos en hartverscheurend; het liet me meevoelen met iemand die het leven ondraaglijk vond, en ik begreep dat die pijn kon leiden tot waanzin. Om in het nawoord van Jan-Willem van de Wetering te lezen dat Romain Gary / Emile Ajar zelfmoord pleegde, verbaasde nog amper. De auteur schoot zich door het hoofd in 1980, 66 jaar, en met meer dan 50 boeken en toneelstukken op zijn conto.