liefde en oorlog in Moordrecht

Was baby Annigje welkom? Werd ze geknuffeld, werd er met haar gespeeld en gelachen? Hoe zagen de eerste twee, drie jaar van haar leventje eruit? Wat voor gezin was het? Waar leefden Cornelis en Stien, opa en oma, van. Helaas is de geschiedenis onsamenhangend. Mijn moeder vertelde vroeger weleens over haar prille jeugd. Altijd in flarden. Dat er Duitse soldaten in huis waren gekomen die het huis doorzochten tijdens een razzia, en dat haar ouders strenge instructies hadden gegeven: denk erom, niets zeggen, en niet naar het luik in de muur kijken. Want daar zat oom Jan verstopt, die de Arbeidseinsatz wilde ontlopen. En dat lukte. Mijn moeder, krap 4 jaar oud, heeft met grote angstige ogen gezwegen tegen de gehelmde mannen.
Ik ben verder gaan zoeken in kranten, online. Op de website oorlogsbronnen.nl lees ik dat er tientallen mensen worden opgepakt. Een gezin is op transport gezet, omdat ze bijvoorbeeld Jehova’s getuigen waren: ze stierven in Kamp Ravensbrück. Enkele jongemannen wagen zich aan ondergronds verzet. Sommige namen komen in registers voor van gesneuvelden in Duitsland. Er is een krantenartikel over Han Balvert, een Moordrechtse boerenzoon die voor de Sicherheitsdienst werkte en angst zaaide met zijn harde aanpak; hij heeft meerdere moorden gepleegd of erbij geholpen. Een ander publiek geheim: bij dominee Kalkman en zijn gezin woont een Joodse vrouw – ondergedoken – met de identiteit van een tante, waardoor haar aanwezigheid niet opvalt.
Het kan niet anders of Annigjes ouders kregen dit zijdelings mee. Mensen roddelen altijd, over hun buurt, over gebeurtenissen op het dorp. Ik lees op een andere website een getuigenis van Cornelia de Knikker, die het leven in Moordrecht schetst. Ze heeft het zelfs over verbrande papiersnippers van het bombardement in Rotterdam, verderop, die in de dorpsstraat naar beneden dwarrelden. Ook noemt ze de crisis, en dat jonge werklui zoals metselaars en schilders geen werk hebben; ze leefden van de steun. Cornelia ligt vaak op bed als kleintje, met kinderziektes en nierproblemen. Precies hetzelfde hoorde ik van mijn moeder: ze had vaak last van haar nieren, volgens haar omdat de hygiëne zo matig was. Ze kreeg bijvoorbeeld maar eens per week een schone onderbroek, en eens per week kon ze in bad: dan zaten de meiden in het badwater van moeder. Annigjes vader was huisschilder en ook hij heeft misschien geleefd van steun, omdat er amper werk was rond 1939.
Maar het dagelijks leven gaat altijd door. Mensen slapen, ze staan op, kibbelen en ontbijten, vrouwen doen de vaat, mannen gaan de straat op voor werk, vrouwen kletsen met elkaar terwijl ze de was buiten drogen, ’s avonds eten ze soep, aardappels en een snipper vlees. Het huisje wordt verwarmd met kolen-eitjes of briketten in de kolenkachel. Op de slaapverdieping is het ’s winters ijskoud met ijsbloemen op de ramen en bevroren condens op de paardendekens. Stien ligt in bed met een zwaar geheim, terwijl Cornelis tegen haar aankruipt en onder het laken haar warme dijen zoekt. De families vieren hun feestdagen waarbij een oom soms mondharmonica speelt. Als de voedseltekorten groot worden richt een groep notabelen in januari 1945 het Noodcomité Moordrecht op, om een eerlijke voedselverdeling te garanderen.
Deze losse gebeurtenissen vertellen weinig over de babytijd van mijn moeder. Maar ze had het altijd over angst. Ik denk dat ze onbewust meekreeg hoe gespannen het leven in 1940 was, ook in Moordrecht. Ze moet de angst van haar moeder via de borst hebben gedronken; Stien was een jong, mager meisje, piekerend, gevoelig voor prikkels, en opgegroeid in een gezin met chaos en mogelijk seksueel misbruik. Dat alles sluimert zonder woorden in de nacht, onder de maan en de IJssel en tegen het krieken van de dag. In het hart van de oorlog, 1943, wordt Annigjes broertje geboren. En in 1946, amper een jaar na de bevrijding, volgt Annigjes middelste zusje.